Lượng khách du lịch tăng cao, sản lượng lại ngày càng ít đi cũng là những nguyên nhân khiến mặt hàng này rơi vào thiếu hụt.

Sushi, onigiri, và yakitori don - những món ăn biểu tượng của Nhật Bản - đều lấy gạo làm nguyên liệu chính. Tuy nhiên, đất nước mặt trời mọc đang đối mặt với cuộc khủng hoảng thiếu hụt gạo lớn nhất trong nhiều thập kỷ.

Nguyên nhân của tình trạng này đến từ thời tiết bất lợi và sự gia tăng đột biến của lượng khách du lịch. Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) trong báo cáo mới nhất cho biết, từ mùa hè 2024, Nhật Bản đã phải chật vật đối phó với tình trạng khan hiếm gạo, khiến các kệ hàng trong siêu thị trống trơn do nhu cầu vượt xa nguồn cung trong ba năm qua. Điều này đã làm cho kho dự trữ gạo giảm xuống mức thấp nhất trong hơn 20 năm.

Theo USDA, người dân Nhật Bản còn tích trữ gạo để đối phó với mùa bão và nguy cơ động đất. Vào tháng 8, nhiều siêu thị liên tục rơi vào tình trạng thiếu gạo và chỉ cho phép mỗi khách hàng mua một túi. Đài NHK cho rằng một phần nguyên nhân còn đến từ sự bùng nổ du lịch, làm gia tăng nhu cầu đối với các món ăn làm từ gạo, đặc biệt là sushi. Giá gạo đã tăng lên gần 113 USD/60 kg vào tháng 8, tăng 3% so với tháng trước và 5% kể từ đầu năm.

Dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản (MAFF) cho thấy, lượng gạo tồn kho của các doanh nghiệp tư nhân chỉ còn 1,56 triệu tấn vào tháng 6 - mức thấp nhất trong nhiều năm. Cùng với việc chuẩn bị cho mùa bão, MAFF cũng nhận định rằng nhu cầu gạo tăng cao do sự phục hồi của ngành du lịch và dịch vụ thực phẩm.

Theo ước tính của Ngân hàng Thực phẩm và Nông nghiệp Toàn cầu Rabobank, lượng gạo tiêu thụ bởi khách du lịch tại Nhật Bản đã tăng đáng kể, từ 19.000 tấn (từ tháng 7/2022 đến tháng 6/2023) lên 51.000 tấn (từ tháng 7/2023 đến tháng 5/2024). Dù mức tiêu thụ này đã tăng hơn gấp đôi, nhưng vẫn chỉ là một phần nhỏ so với lượng gạo tiêu thụ nội địa hàng năm của Nhật Bản, ước tính hơn 7 triệu tấn, theo nhà phân tích Oscar Tjakra của Rabobank.

Trong nửa đầu năm nay, Nhật Bản đã chào đón kỷ lục 17,8 triệu du khách, vượt xa mức trước đại dịch. Xu hướng này tiếp tục khi tháng 7 ghi nhận 3,3 triệu lượt khách, con số cao nhất từ trước đến nay theo số liệu thống kê du lịch của nước này.

Theo Tjakra, sản lượng gạo của Nhật Bản cũng đang giảm dần khi nhiều nông dân trồng lúa lớn tuổi ngừng làm việc, và ngày càng ít người trẻ nối nghiệp. Ông còn cho biết đợt nắng nóng và hạn hán vào cuối năm ngoái đã làm suy yếu mùa màng, càng làm trầm trọng thêm tình hình.

Bên cạnh các yếu tố về du lịch và sản lượng giảm, Joseph Glauber, nghiên cứu viên của Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế, còn chỉ ra rằng chính sách về gạo cũng góp phần lớn vào tình trạng thiếu hụt này. Ông giải thích: “Nền kinh tế gạo của Nhật Bản phần lớn vẫn bị cô lập khỏi thị trường toàn cầu,” khiến nguồn cung gạo trở nên hạn chế hơn.

Nền kinh tế gạo của Nhật Bản phần lớn vẫn bị cô lập khỏi thị trường thế giới

Joseph Glauber - Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực quốc tế

Nhật Bản hiện áp dụng mức thuế nhập khẩu gạo lên tới 778% nhằm bảo vệ người trồng lúa trong nước. Dù đã cam kết nhập khẩu tối thiểu khoảng 682.000 tấn gạo mỗi năm theo nghĩa vụ với Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), phần lớn số gạo này không được cung cấp cho người tiêu dùng mà được dùng trong chế biến thực phẩm và làm thức ăn chăn nuôi.

Xuất khẩu gạo của Nhật Bản cũng đã tăng mạnh, gấp 6 lần từ năm 2014 đến 2022, đạt 30.000 tấn, theo dữ liệu từ Rabobank.

Giá gạo tăng cao đã góp phần đẩy lạm phát ở Nhật Bản lên mức cao hơn vào tháng 8, với tỷ lệ lạm phát tăng 2,8% so với cùng kỳ năm trước. Chi phí năng lượng và thực phẩm gia tăng là nguyên nhân chính, trong đó gạo và chocolate là hai mặt hàng tăng giá mạnh nhất trong giỏ thực phẩm của người Nhật.